Η Ιατροχειρουργική Εταιρία Κέρκυρας είναι μία από τις παλαιότερες επιστημονικές εταιρείες στον ελληνικό χώρο. Ιδρύθηκε το 1897 από τρεις σημαντικούς γιατρούς της εποχής τους: Ηλία Πολίτη, Ευγένιο Πογιάγο και Πέτρο Ζώτο
Αυτή ήταν η επόμενη γενιά των επιστημόνων–γιατρών που παλαιότερα είχαν επανδρώσει το Collegio Medico, δηλαδή τον Εθνικό Ιατρικό Σύλλογο, που είχε γίνει στην Κέρκυρα το 1802. Ένας από τους σημαντικούς που ήταν για την ίδρυσή του ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας· ήταν τότε γραμματέας.
Μετά το κλείσιμο της Ιονίου Ακαδημίας το 1864, με την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, καταργήθηκε και η Ιόνιος Ακαδημία και μαζί και η Ιατρική Σχολή, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα μεγάλο κενό στον επιστημονικό τομέα και στον τομέα πρόληψης.
Επίσης, η Κέρκυρα, επειδή ήταν μακριά από την πρωτεύουσα, είχε ανάγκη επιστημονικής ενημέρωσης και επιπλέον είχε ανάγκη από επιστήμονες–γιατρούς, οι οποίοι πια έπαψαν να υπάρχουν, δηλαδή να αποτελούν το φυτώριο από την Ιατρική Σχολή της Ιονίου Ακαδημίας. Έπρεπε, λοιπόν, να γίνεται μια διάκριση ανάμεσα στους σπουδαγμένους γιατρούς, τους παθολόγους και τους ιατροχειρουργούς.
Γιατί τον μεγάλο ρόλο τότε τον είχαν οι κομπογιαννίτες, οι τσαρλατάνοι — και γι’ αυτό και το όνομα “Ιατροχειρουργική”: δηλαδή οι γιατροί παθολόγοι και οι χειρουργοί. Γι’ αυτό και ο τίτλος είναι “Ιατροχειρουργική” από τα παλιά.
Ήταν η εποχή που υπήρχαν πολύ δύσκολες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, γιατί ήταν ο καιρός του ελληνοτουρκικού πολέμου, και η κατάσταση — όπως καταλαβαίνετε — ήταν πάρα πολύ άσχημη.
Δεν υπήρχε δημόσια υγεία· ήταν ανύπαρκτη. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού βρισκόταν σε άθλια οικονομική κατάσταση. Υπήρχαν πολλοί τραυματίες πολέμου και διάφορα νοσήματα, επιδημικά και ενδημικά — κυρίως λοιμώξεις και λοιμώδη νοσήματα — θέριζαν τον πληθυσμό. Μεταξύ αυτών ήταν τότε η φυματίωση και η ελονοσία.
Έτσι, ιδρύεται από τους φωτισμένους αυτούς ανθρώπους, που είχαν όραμα στη ζωή τους, η Ιατροχειρουργική Εταιρεία. Ένας από τους σκοπούς της Ιατροχειρουργικής ήταν και η ίδρυση σταθμών πρώτων βοηθειών, όπως έγινε με το Ιατρείο της Κέρκυρας, το οποίο ιδρύθηκε δύο χρόνια μετά — το 1899.
Ήταν ο πρώτος σταθμός Πρώτων Βοηθειών. Τον ονόμασαν “Ιατρείο Κέρκυρας” και είναι ο αρχαιότερος σταθμός πρώτων βοηθειών στον ελληνικό χώρο.
Ο πρώτος εξοπλισμός του ιατρείου ήταν το χειρουργικό υλικό που είχε προκύψει, που ήταν από τον πόλεμο, που περίσσευε και είχε δωρίσει η εφημερίδα Ημερήσιος Χρονογράφος του Λονδίνου.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, τα μέλη της Εταιρείας, δηλαδή οι επιστήμονες–γιατροί, είχαν προσφέρει πάρα πολλά στους τραυματίες.
Και την εποχή εκείνη, μεγάλη ήταν η συμβολή των γιατρών οι οποίοι δούλευαν εθελοντικά· έρχονταν εθελοντικά, πράγμα που ήταν πάρα πολύ βασικό. Έτσι στήθηκε το ιατρείο, έτσι ζει αυτή τη στιγμή 127 χρόνια. Αυτοί οι εθελοντές έκλειναν τα προσωπικά τους ιατρεία, πήγαιναν στα φαρμακεία, αγόραζαν φάρμακα οι ίδιοι, οι φαρμακοποιοί έφτιαχναν διάφορες αλοιφές που χρειάζονταν και τις έφερναν εδώ, στον χώρο του ιατρείου, δωρεάν, για να δίνονται δωρεάν στους ανθρώπους που επισκέπτονταν το ιατρείο.
Επομένως, εδώ το ιατρείο μπορούμε να το θεωρήσουμε ως το 1ο Κοινωνικό Ιατρείο και το 1ο Κοινωνικό Φαρμακείο, διότι ακριβώς αυτό υπηρετούσε — και τους άπορους και οποιονδήποτε συμπολίτη είχε την ανάγκη του.
Για τη λειτουργία του ιατρείου, πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε η πρώτη πρόεδρος της Επιτροπής Φιλάνθρωπων Ιατρείου. Η Πολύμνια Σκαραμαγκά ήταν μια αρχόντισσα. Ήταν οικεία στους Έλληνες της διασποράς.
Ήταν στη Ρωσία μαζί με τον σύζυγό της, με τον οποίο είχαν εμπορικές επιχειρήσεις. Η οικογένειά της γύρισε το 1880 στην Κέρκυρα, γιατί εδώ ήταν ο γιος της, ο οποίος ήταν διευθυντής στο εργοστάσιο φωταερίου που υπήρχε στο Μαντούκι και από το οποίο γινόταν ο φωτισμός τότε. Από το φωταέριο της Κέρκυρας ήρθαν εδώ, αλλά η γυναίκα αυτή ασκούσε φιλανθρωπική δράση και από την Πετρούπολη, όπου βρισκόταν στη Ρωσία· ήταν μία από τις γυναίκες με μεγάλη προσφορά.
Ήταν από εκείνες που είχαν βοηθήσει στην ίδρυση του πρώτου παιδιατρικού νοσοκομείου στην Ελλάδα, του “Αγία Σοφία”.
Στη διαθήκη της έγραφε ότι αυτό το κτίριο, όπου εδράζεται τώρα και είναι η έδρα της Ιατροχειρουργικής και του Ιατρείου, το δώρισε· ήταν το πρώτο της σπίτι, η πρώτη της κατοικία. Το δώρισε στο Ιατρείο, για να μπορούν οι φτωχοί να παίρνουν την πίεσή τους και να κάνουν ενέσεις.
Έτσι έγραφε στη διαθήκη της. Αλλά ήταν μεγάλο το δόσιμό της. Πίστεψε· δηλαδή, η φιλανθρωπία ήταν κάτι το οποίο ζούσε με αυτό, και έτσι διατηρήθηκε η Ιατροχειρουργική και το ιατρείο μέχρι το 1922, που πέθανε. Ακόμη και λίγο πριν τον θάνατό της, με τη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν είχαν έρθει πάρα πολλοί πρόσφυγες εδώ και υπήρχε μεγάλο πρόβλημα, το ιατρείο είχε και πάλι μεγάλη προσφορά — και κατά τη διάρκεια των πολέμων. Ήταν μεγάλη η συμβολή του στο να περιθάλπει και να υπηρετεί τον κόσμο.
Έστελνε συνεχώς γράμματα για να κάνουν δωρεές στο ιατρείο, διότι είχε φοβερή ανάγκη, και έτσι επιβίωσε και βοήθησε τον κόσμο σε πολύ δύσκολες περιόδους· περιόδους φτώχειας, πολέμων, μεγάλης ανέχειας και χωρίς τίποτα να υπάρχει από την πλευρά του υγειονομικού.
Η Πολύμνια Σκαραμαγκά έδωσε την ψυχή της για αυτόν τον χώρο. Η ίδια έβαζε χρήματα για τη διατήρηση του ιατρείου, εκτός από τις υψηλές γνωριμίες που είχε. Ενσωματώθηκε με την κερκυραϊκή κοινωνία, και μάλιστα ο Μαρκοράς — ο ποιητής Μαρκοράς — που ήταν πολύ φίλος της, είχε δώσει κι εκείνος ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του. Όταν πέθαινε κάποιος, στη μνήμη του έβαζε η ίδια χρήματα, μεγάλα ποσά, για να στηρίξει το ιατρείο· και στη μνήμη των δύο παιδιών της, γιατί δυστυχώς έχασε δύο παιδιά της, τον Ανδρέα και τον Παντιά.
Έβαλε πάλι μεγάλο ποσό για τη μνήμη των παιδιών της και πραγματικά έκανε ό,τι μπορούσε για να συντηρηθεί το ιατρείο. Οργάνωσε τον έρανο για το ιατρείο, ο οποίος είναι θεσμοθετημένος και γίνεται κάθε χρόνο.
Ενέπνευσε την κερκυραϊκή κοινωνία με το έργο της και το συνέχισαν, μετά τον θάνατό της, όλες οι πρόεδροι της Επιτροπής Φιλάνθρωπων Ιατρείου. Αυτές ήταν γυναίκες, ενώ η Ιατροχειρουργική ήταν ανδροκρατούμενη μέχρι των ημερών μου. Είμαι η πρώτη πρόεδρος γυναίκα, και οι γυναίκες αυτές πραγματικά ακολούθησαν το έργο της Σκαραμαγκά. Έτσι διατηρήθηκε το ιατρείο και διατηρείται ακόμη.
Το ιατρείο έχει ανοιχτεί πάρα πολύ στην κερκυραϊκή κοινωνία. Θεωρώ — και θεωρούν — ότι εδώ πραγματικά είναι ένας χώρος φιλόξενος. Νιώθουν όλοι σαν στο σπίτι τους. Γίνονται πάρα πολλές εκδηλώσεις, γιατί η υγεία δεν είναι μόνο η σωματική· είναι και η ψυχική και η κοινωνική υγεία.
Και είναι η κοινωνία η οποία το έχει αγκαλιάσει, και χάρη σε αυτήν την κοινωνία — το λέω πάντα — το ιατρείο θα συνεχίσει να ζει. Είναι η ευχή μου και το όνειρό μου να συνεχίσει να ζει, γιατί πέρασε πάρα πολύ δύσκολες εποχές: πολέμους, ανέχεια. Κι όμως, εδώ το προσωπικό του ιατρείου, οι νοσοκόμοι, όλοι, έβγαιναν να συμμετέχουν στον έρανο, να παρακαλούν να δώσει ο καθένας το ελάχιστο που μπορούσε. Έτσι το ιατρείο συντηρείται με τις ψυχές των Κερκυραίων και με τους ανθρώπους που εξακολουθούν να υπάρχουν και να το στηρίζουν.
Και θεωρώ ότι όλο αυτό γίνεται ακόμη πιο γνωστό και πιο δυνατό· και πραγματικά νομίζω ότι το ιατρείο θα επιβιώσει στον χρόνο. Θέλω να το πιστεύω. Θέλω να πιστεύω, γιατί το θεωρώ — εγώ προσωπικά — έναν χώρο αγάπης. Είναι μια κυψέλη αγάπης.
Χωρίς να έχεις συμφέροντα, προσπαθείς να υπηρετήσεις τον άνθρωπο· τον άνθρωπο που έχει ανάγκη να μπει το κατώφλι του. Και πρέπει να το κρατήσουμε. Πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει, δηλαδή, να μην το φοβίζουν τα “αστροπελέκια”, οι καταιγίδες, γιατί έχει φτάσει πάρα πολλές φορές στο σημείο να κλείσει η πόρτα του.
Εγώ από μικρή ήξερα το ιατρείο· δηλαδή, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, τρέχαμε όλοι με το παραμικρό χτύπημα στο ιατρείο. Το αγαπήσαμε πραγματικά, γιατί ήταν οι πρώτες βοήθειες που παίρναμε εδώ πέρα.
Στη συνέχεια, όταν τελείωσα την Ιατρική και ήρθα στην Κέρκυρα μετά την ειδικότητα, έγινα αμέσως μέλος στο Δ.Σ., γιατί ήθελα κι εγώ να προσφέρω από τη δική μου μεριά· και με τις παιδικές μου αναμνήσεις, αλλά και γιατί ήξερα κατά κάποιον τρόπο όλη του την ιστορία. Πάντα συγκινούμαι με το έργο του ιατρείου και ήθελα κι εγώ να βάλω ένα μικρό λιθαράκι.
Έβαλα υποψηφιότητα για πρόεδρος — όχι από φιλοδοξία — αλλά γιατί ήταν ακριβώς η εποχή που το ιατρείο έκλεινε πάλι την πόρτα του. Δεν είχε τα οικονομικά να συντηρήσει το προσωπικό και όλα τα έξοδα που προέκυπταν. Έτσι είπα ότι θα δώσω όλη μου την ψυχή, παρά τις επαγγελματικές και οικογενειακές μου υποχρεώσεις, για να βοηθήσω όσο μπορώ και όσο αντέχω.
Η αρχή δεν ήταν εύκολη. Ήταν ανδροκρατούμενη εταιρεία· υπήρχαν προκαταλήψεις. «Μία γυναίκα τώρα πρόεδρος;» Το πάλεψα με πολλή υπομονή και πραγματική αγάπη για ό,τι έκανα, βήμα βήμα. Θεώρησαν ότι το να είναι μία γυναίκα “μας πέφτει λίγη”. Το άκουσα κι αυτό· ότι είναι “λίγη τώρα μια γυναίκα για να είναι πρόεδρος της Ιατροχειρουργικής”. Θεωρούσαν ότι δεν θα μπορούσα να τα καταφέρω και έκαναν διάφορες ενδιάμεσες προσπάθειες για να με αναγκάσουν να φύγω από την προεδρία.
Όμως, σας είπα, έπρεπε — με υπομονή και με αγάπη — να επιμείνω, γιατί πίστευα σε αυτό. Για μένα πραγματικά το θεωρούσα κομμάτι του σπιτιού μου. Όπως αγαπούσα το σπίτι μου, αγαπούσα και αυτό. Και το πάλεψα με πολλή, πολλή προσπάθεια. Ξαναέβαλα και ξαναέβαλα· και από κει και πέρα πραγματικά συνειδητοποίησαν ότι μπορούσα να τα καταφέρω.
Απλά ήταν αυτή η αντίληψη — ότι “μια γυναίκα τώρα πρόεδρος στην Ιατροχειρουργική είναι λίγη”… Με πολύ αγώνα, αλλά και με πολλή αγάπη και θυσίες.
Έχει γίνει ένα κομμάτι της ζωής μου. Είναι ένας χώρος που αντιπροσωπεύει μια ιδεολογία, που συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή, που βοηθάει τον συνάνθρωπο, που καλλιεργεί τον εθελοντισμό, την αλληλεγγύη, την αγάπη. Μια κυψέλη χαράς και προσφοράς. Έτσι το βλέπω — και όσο αντέχω, θα το υπηρετώ.
Συλλογή Ιστορίας: Κάθε Μία Ιστορία
Φωτογραφία / Βίντεο: Αριάδνη Φυτοπούλου
Μιξάζ: Νικόλας Καζάζης
O κύκλος ιστοριών «Πόσο με κάνεις;» υλοποιείται με τη χρηματοδότηση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.